هنر گوتیک،‌ احساسات غنی ایجاد شده در تنهایی، در ارتباط با طبیعت و در شرایط عاشقانه را در بستری از رازآلودگی، ترس، دلتنگی و مرگ به تصویر می‌کشد. در این مطلب، پارچی نگاهی خواهد داشت به هنر گوتیک و به ویژه استایل گوتیک

واژه‌شناسی – نفرین بر آن که این واژه را ابداع کرد!

بلوغ هنری هنرمندان اروپا با عبور از عصر رمانسک / رمانتیک (حدود ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ میلادی) و گام نهادن در عصر گوتیک (حدود ۱۱۴۰ تا ۱۵۰۰ میلادی)، در نقاشی، ادبیات، معماری و مجسمه سازی متجلی می‌شود. واژه‌ی گوتیک نخستین بار در عصر رنسانس توسط منتقدان، که عدم انطباق هنر گوتیک با معیارهای یونان و روم کلاسیک را خوار می‌شمردند، به عنوان یک اصطلاح تمسخرآمیز به کار برده شد. یکی از این منتقدان نوشت : «نفرین بر آنکه این واژه را ابداع کرد.»

عصر گوتیک در مقایسه با عصر رومانسک

با وجود آنکه بسیاری هنر رومانسک را نسخه‌ی ناقص گوتیک می‌دانند، واقعیت آن است که بین محیط و دیدگاه گوتیک و رومانسک تضادهای شدید وجود دارد و هویت گوتیک، هرچند برخاسته از رومانسک، دارای شخصیتی مستقل است. جامعه‌ی دوره‌ی رومانسک زیر سلطه‌ی تردیدهای ذاتی گرایش‌های هرج و مرج طلبانه‌ی فئودالیسم (زمین‌داری) بود. جامعه‌ی گوتیک نیز فئودالی بود، اما فئودالیسمی سازمان‌ یافته‌تر بر این جامعه تسلط داشت. حکومت سلطنتی (مخصوصا در انگلستان و فرانسه) شدیداً می‌کوشید استقلال ارباب‌های به نسبت کوچک و کلیسا را محدود کند.

جامعه  رومانسک زیر نفوذ مردان بود‌. در جامعه گوتیک زنان اهمیت تازه ای پیدا کردند. النور دآکیتن نخستین زنی بود که بر دادگاه عشق در انگلستان حکومت کرد در اینجا احترام به زنان از واجبات بود. تعصب کلیسایی در مخالفت با زنان، دیگر مانع شبیه‌سازی از پیکرهای ایشان در عرصه هنرهای تجسمی نمی‌شد. طبقات بالای جامعه گوتیک به ترانه‌ها و داستان‌های عاشقانه جدیدی رو می‌آورند که در آنها عاشق در ستایش معشوقش زبان می‌گشاید و عاشقانی جاودانی چون تریستیان و ایزولده نیز در همین شعرها را مورد ستایش قرار می گیرند. عشق به زن که در هنر مورد ستایش قرار گرفت و در زندگی جنبه های رسمی پیدا کرد با پرستش مریم باکره از لحاظ معنوی تصویب شد زیرا وی به عنوان مادر آسمان ها و مسیح و به شکل کلیسا همه فرزندانش را دوست می داشت.

نهاد دانشگاه ظاهراً در دوره گوتیک آغازین شکل می گیرد و شهر را به عنوان محیط طبیعی خود بر می گزیند. در اینجا بود که یک شیوه بحث استدلالی و اصولی و گنجینه ای از دانش و مشاهده پدیده های طبیعی فراهم آمد و فیلسوفان کوشیدند دین را با لباس منطق بیارایند.

نقاشی گوتیک

 خشکی و سرسختی مضامین رومانسک در تایید بر داوری اخروی در برابر لطافت گوتیک که مریم را در بهشت با تاجی که مسیح بر سرش نهاد است نشان می دهد از پای در می آید. آنچه باعث تلطیف شیوه‌های خشونت‌بار شد فقط مقام تازه زن، ستایش شاعرانه و معنوی عشق و یا پرستش حضرت مریم نبود. یک قدیس به نام فرانسیس آسیزی مسیح را علاوه بر داوری نهایی و بی گذشت، یک منجی محبوب می دانست که به میان انسان‌های مطرود گام نهاده و خود یکی از ایشان بوده است. می‌توان گفت قدیس آسیزی که با عصر جدید سازگار بود، گونه‌ای از دموکراسی را به قلمرو دین در سراسر اروپا وارد کرد و به تشکیلات فئودالی آن لطمه زد.

معماری گوتیک

در شکل‌گیری سبک گوتیک دو شخصیت برجسته موثر بودند: برنار کلروویی و سوژر. برنار معتقد بود که ایمان چیزی عرفانی و اشراقی است نه منطقی. او تزیین افراطی و معماری تجملی را نفی می‌کرد، اما سبک گوتیک را سوژر پایه گذاری کرد که ضمن پذیرفتن نصایح برنار کلیسای جدیدش را به سبکی ساخت که از لحاظ شکوهمندی سبک رومانسک را پشت سر می گذاشت. کلیسای دیر سن دنی که یکی از آخرین کلیساهای بزرگ است الهام بخش ساختمان کلیساهای دیگر شد و به عنوان مهد هنر گوتیک معروف گردید.

کلیساهای گوتیک حاصل کاربست توامان نظریه و دانش فنی بودند. گروه معماری گوتیک را باید در نفس سنگ‌ها و حساسیت فوق العاده معماری گوتیک به استفاده از سنگ به عنوان یک ماده ساختمانی کشف کرد.

گوتیک در ادبیات و سینما

برم استوکر با کتاب دراکولا (1897) یکی از مطرح‌ترین شخصیت‌های گوتیک را خلق کرد. چندین فیلم اقتباسی از این داستان ساخته شده است که فیلم‌ دراکولا (۱۹۹۲) از مهم‌ترین آن‌ها است. رمان شبح اپرا (۱۹۰۹) نوشته‌ی گستون لروکس از دیگر آثار مهم ادبیات گوتیک است. سینمای گوتیک از این رمان نیز چند اثر اقتباسی به عمل آورده است.

فضاهای گوتیک و شخصیت‌های گوتیک از ویژگی‌های اصلی آثار  کارگردان برجسته‌ی آمریکایی تیم برتون است. او در فیلم Dark Shadows با نگاهی گاه هجو آمیز از شخصیت دراکولا بهره برده است. فیلم‌های Sweeney Todd و Sleepy Hallow از دیگر فیلم‌های مهم این نویسنده و کارگردان هستند که حال و هوای گوتیک دارند. جیم جارموش، فیلم‌ساز مستقل آمریکایی، در فیلم Only Lovers Left Alive خون‌آشام‌ها را وسیله‌ای قرار می‌دهد برای بررسی عمیق انسان مدرن.

نگرش گوتیک

گوتیک، با تمام سیاهی و حزن اش، نگاهی مدرن به سیاست، دین، جامعه، هنر و اساسا زندگی داشت. این جهان‌بینی، در حدود ۱۹۸۰ با نزدیک شدن به قرن بیست و یکم تحت عنوان خرده‌فرهنگ گوتیک، تحت تاثیر هنر عصر گوتیک، دوباره برخاست و در لباس و در هنر متبلور شد. البته متناسب با عصر جدید، سرخ‌تر و سیاه‌تر.

خون‌آشام‌ها و اشباح امروزی چه می‌پوشند؟

جریان خرده‌فرهنگ گوتیک از دهه‌ی ۸۰ میلادی در انگلستان آغاز شد. آغازگر این جریان هنرمندان و طرفداران  سبک موسیقی گوت راک بودند و خود گوت راک نیز از سبک پانک راک منشعب شده بود. سوسی سو ( Siouxsie Sioux ) از هنرمندانی است که هم بر موسیقی و هم بر پوشش نسل خود و نسل‌های بعد تاثیر بسزایی گذاشت.

فیلم ‌Hunger 1983 و فیلم‌ Edward Scissorhands 1990 با بازی جانی دپ (بیشتر بخوانید: بررسی جامع استایل جانی دپ) از فیلم‌هایی هستند که در سال‌های آغازین گوتیک معاصر بر آن تاثیر گذاشتند و از آن تاثیر گرفتند.

استایل گوتیک در نوع کلاسیک مطابق با پوشش عصر ویکتوریا و گاهی نیز مطابق با پوشش عصر الیزابت است، به این معنا که آقایان کت و شلوار و بانوان لباس‌های چین‌دار با دامن‌های بلند و زیرپوش‌های حالت دهنده‌ی بدن (کرست) می‌پوشند.

اما توانایی تغییر پذیری گوتیک استایل آن را بسیار متنوع کرده است و شاید به همین دلیل است که هیچوقت کهنه نمی‌شود. استفاده‌ی مردان از ادوات زنانه‌ی گوتیک و برعکس، گاه به اندازه‌ای است که حتی می توان آن را در دسته‌ ی استایل‌ یونیسکس قرار داد.

استفاده کردن از رنگ‌های تیره و به ویژه مشکی، استفاده از کلاه و دستکش، استفاده مرد و زن از لاک و گوشواره، مدل‌های مو و ترکیب‌های رنگی مشترک میان آقایان و بانوان و استفاده از زیورالات خاص گوتیک مانند پیرسینگ و چوکر از ویژگی‌های کلی گوتیک استایل متاخر است.

رنگ در استایل گوتیک

پیدا است که مشکی رنگ اصلی استایل گوتیک بوده ، رنگ‌های قرمز، سبز تیره و بنفش و گاه سفید نقره‌ فام، از دیگر انتخاب‌های طراحان لباس گوتیک و طرفداران گوتیک فشن هستند. این رنگ‌های مرموز بیش‌ترین همخوانی را با فضای مه آلود و دلتنگ کننده‌ی دنیای گوتیک و شخصیت‌های درونگرا، خشن و رمانتیک آن دارد.

لاتکس

لاتکس از مواد به نسبت پرمصرف در ساخت لباس و دیگر بخش‌های استایل گوتیک مانند کفش یا دست‌کش است. در حالت کمی کلاسیک تر چرم تیز ماده‌ای محبوب برای گوت ها به شمار می‌رود.

کفش در استایل گوتیک

پوشیدن پلتفورم بوت (بوت هایی از جنس چرم یا لاتکس با ضخامت کف زیاد) در میان گوت ها مرسوم است. این نوع کفش به ویژه در انواع زنانه گاه علاوه بر کف بلند، پاشنه‌ی بلند هم دارد. یکی از رایج ترین برند های مورد استفاده در این استایل، برند دکتر مارتینز است که برای آشنایی بیشتر پیشنهاد می کنیم مطلب آن را بخوانید: “بوت های دکتر مارتینز و استایل آن”

همچنین استفاده از سگک و قطعات فلزی نیز در کفش‌های استایل گوتیک دیده می‌شود.  طول ساق بوت‌های گوتیک از کوتاه تا بسیار بلند متغیر است.

آرایش و گریم

اگزجره‌ترین حالت گریم گوتیک به این گونه است که ابروها را به طور کلی برمی‌دارند و کل صورت را سفید می‌کنند، چشم را به رنگی مانند خاکستری و مشکی و لب را به رنگی مانند مشکی یا قرمز می‌آرایند. این گونه از گریم بیش از هر چیز تداعی کننده‌ی انسانی مرده است. اما با حفظ رنگ طبیعی صورت و آرایش غلیظ با رنگ‌های تیره هم می‌توان به آرایشی متناسب با پوشش گوتیک رسید. آن‌چه مسلم است تاکید بر رنگ‌های تیره به ویژه مشکی و قرمز در آرایش یا گریم گوتیک است.

کلاه در استایل گوتیک

کلاه از عناصر اصلی لباس‌های عصر ویکتوریا است و همان‌طور که گفته شد گوتیک استایل در بسیاری موارد با لباس‌های آن عصر بسیار مطابقت دارد. بنابراین شخص استفاده کننده از استایل گوتیک اگر برنامه‌ی خاصی برای موهایش نداشته باشد قطعا با علاقه‌ی قلبی کلاه را انتخاب خواهد کرد! انشعاب‌های مختلف گوتیک از کلاه‌های متفاوت استفاده می‌کنند.

چوکر

انواع مختلف چوکر متناسب با انواع مختلف استایل گوتیک وجود دارد که در میان گوت ها رایج است. از چوکر های عصر ویکتوریا که عموما از توری و سنگ زینتی و بعضا زنجیر ساخته می‌شود گرفته تا چوکر های امروزی‌تر که عموما از چرم و فلز تشکیل شده‌اند.

دست‌پوش

مانند چوکر و کلاه، گوت ها در دست‌پوش‌های زینتی نیز از پوشش عصر ویکتوریا الهام گرفته‌اند و با حفظ کانسپت، آن را به ساختارهای مدرن رسانده‌اند. در گونه‌های مدرن‌تر دست‌پوش‌های گوتیک از چرم، سگک و زنجیر فلزی استفاده می‌شود.

سایر اکسسوری ها و زیورآلات استایل گوتیک

ادواتی مانند عینک آفتابی، چتر، عصا، تاج، عینک مهتابی، پاپیون، کیف بخش‌هایی از استایل هستند که شاید کم‌تر دیده شوند اما حائز اهمیت هستند و مهم است که متناسب با پوشش و استایل فرد انتخاب شوند که در استایل گوتیک نیز چنین است. همچنین لازم به ذکر است که سوراخ کردن بینی و ابرو در بعضی از انشعاب‌های خرده‌فرهنگ گوتیک دیده می‌شود.

موسیقی گوتیک

سبک‌های ‌Doom Metal و Death Metal و حتی پانک و هم خانواده های آن، شاید نزدیک‌ترین سبک‌ها به حال و هوای گوتیک باشند. بندهای Opeth، Sepultura و Slipknot نمونه‌هایی از گروه‌های فعال در این سبک‌ها هستند. موسیقی گوتیک سعی دارد با استفاده از اصوات و فواصل موسیقیایی، فضایی ترسناک، خشن و مرموز برای شنونده خلق کند و به مفاهیمی همچون مرگ، عشق و تنهایی‌ بپردازد. همچنین گیتار الکتریک و درامز از آلات موسیقی محبوب در این سبک‌ها هستند. یک نمونه بسیار تجاری و عیان تر استایل گوتیک در قسمت موسیقی، خواننده مشهور مرلین منسون است، که هم سبک موسیقایی او نمونه ای از سبک گوتیک بوده و هم اینکه سبک پوشش و استایل ظاهری مرلین منسون نیز کاملا با آنچه در این مطلب خوانده اید، هماهنگی دارد.

اگر به فضاسازی های گوتیک علاقه دارید و از طرف دیگر با حجم شلوغ و خشونت مرلین منسونی یا سایر گروه هایی که در بالا از آن ها یاد شد، مشکل دارید، می توانید به سراغ گروه هایی نظیر Antimatter بروید که بیشتر فضای گوتیک آنها پر رنگ است تا صرفا دیگر سبک های موسیقی.

فشن گوتیک

در پایان شما را به دیدن آثار فشن گوتیک دعوت می کنم.